Xeebaha Soomaaliya ee
bad-weynta Hindiya ayaa loo badinayaa in ay ku jiraan kayd shidaal oo ka mid ah
kuwa ugu weyn adduunka . Khuburada dhinaca daraasaadka Juquraafiga ayaa
tilmaamaya in balaayiin birmiil oo shidaal aan weli la taaban ah uu ku jiro
badda iyo berriga Soomaaliya.Sida uu qoray Strategic Intelligence, Dowladda
Soomaaliya waxa ay shirkadda weyn ee British Petroleum heshiish kula gashay in
ay baaritaan ku samayso shidaalka Soomaaliya, waxana ay shirkaddaasi sahmin
doontaa gaaska iyo saliidda Soomaaliya.Mareegta Strategic Intelligence waxa ay
qortay jiritaanka kayd shidaal oo weyn oo ku jira Soomaaliya, kaasi oo beddeli
kara sicirka adduunka haddii la soo saaro. Xog la helay ayaa muujinaysaa in
gobolka Soomaaliyeed ee Puntland uu leeyahay 10 bilyan oo birmiil ama fuusto oo
kayd shidaal ah , waxana taasi gobolkaasi ka dhigaysaa 20-ka waddan ee ugu
sarreeya wadamada leh shidaalka.
Khuburo ayaa sheegaya in
dalka Soomaaliya laga heli karo 110 bilyan oo birmiil oo saliid ah iyo 100
tiriliyan oo Cubic feet oo gaas ah.Waxana ay tani Soomaaliya awood u siineysaa
in ay beddeli karto sicirka seyladaha adduunka.
Shirkad baaris ku samaysay
ceelal shidaal oo ku yaalla Puntland waxa ay qiyaas ku bixisay in 4 bilyan oo
birmiil oo shidaal ah laga helayo ceelesha iyo degaanada ay baaritaanka ka
samaysay ee Dharoor, waxana shidaalkaasi uu qiimo ahaan u dhigmaa $500 bilyan
oo dollar marka loo eego sicirka xilligan ee seyladaha adduunka.
Haddii la soo saaro, shidaalka
Soomaaliya waxa uu soo gelayaa suuqyada addduunka, iyadoo Soomaaliya ay ka
hormarayso wadamada Nigeria iyo Kuwait, waxana ay geleysaa lambarka 7-aad ee
wadamada ugu waaweyn ee shidaalka soo saara.
Danaha shidaaalka ee Britain
ka leedahay Somalia
Danaha dhinaca shidaalka
Britain ee Soomaaliya waxa uu dib u soo shaac baxay xilligii shirkii London ee
loo qabtay dhinacyada Soomaalida iyo beesha caalamka bishii May sannadkii
2012ka, kaasi oo taageero loogu muujinayey Soomaaliya. Danaha Shidaalka ee
Britain waxa ay ahaayeen kuwo qarsoon, waxana ay London ku doodeysay in
taageeradeeda Soomaaliya aanay ku lamaanayn ujeedooyin dhaqaale.
Warbixino dhinaca war-doonka
ah oo la helay waxa ay sheegayeen in dowladda Britain ay danaynaysay in ay
hesho heshiisyo dhinaca shidaalka ee badda iyo berriga Soomaaliya ah. Dowladda
Britain waxa ay heshiishyo la dooneysay shirkado dhawr ah oo waddankaasi laga
leeyahay oo ay ka mid yihiin British Petroleum BP iyo Asante Oil.
Shirkadda British Petroleum
BP waxa ay heshiish dhinaca shidaalka ah la gashay Dowladdii Militariga ee uu
hoggaaminayey AUN Maxamed Siyaad Barre, laakiin waxa ay waddanka iskaga baxday
markii ay dalka la wareegeen jabhadihii ay gar-wadeenka ka ahaayeen
hoggaamiyayaasha Kooxaha.
Marka la eego xeerarka
caalamiga ah, heshiishyadani weli waa kuwo sharci ah, waxana dowladda Britain
dooneysaa in shirkadda BP ay dib u gasho Soomaaliya si ay hawlaheedii u
bilowdo.Cabdulahi Xaydar oo la-taliye sare dowlada Soomaaliya ugu ah dhinaca
shidaalka , ayaa dhowaan shaac ka qaaday in Dowladda Soomaaliya ay
meelmarinayso heshiishyadii hore ay dalka Soomaaliya uu la galay shirkadaha
shidaalka ee shisheeye – ee ay ka mid yihiin , Royal Dutch Shell, Chevron iyo
BP – oo haystay heshiishyo ka hor dagaalkii sokeeye.Wararku waxa ay intaasi ku
darayaan in iyadoo la tixraacayo heshiisyadii hore, ay dowladdu wadahadal kula
jirto shirkadahaasi si ay dib ugu soo laabtaan oo ay u sii wadaan hawlohoodii.Robert
Sheppard, oo ah maamulaha shirkadda shidaalka ee Soma Oil and Gas oo ay
dowladda Soomaaliya la gashay heshiis ku aaddan sahminta shidaalka Soomaaliya,
ayaa dhowaan sheegay in Soomaaliya ay muhiimad weyn oo dhinaca shidaalka ah
leedahay, waxana uu tilmaamay in muhiimaddaasi ay xoojinayso shidaalka laga
helay dalalka bariga Africa.
Maamulka Somaliland ayaa
shirkadda Asante Oil heshiish kula galay Boloogga Nugaal ( Nugal Block).
Boloogga Nugaal waxa aad ugu badan Hydrocarbon –ka, waxana imika baaritaan ku
haya shirkadaha Horn Petroleum iyo Africa Oil, oo iyaguna heshiish kula galay
maamulka Puntland.Warar la helay ayaa xaqiijinaya in shirkadaha BP iyo Shell ay
hindiseen in ay taageeraan mashaariic dhinaca shaqo-abuurka ah oo laga fulinayo
xeebaha Soomaaliya si ay u adkaystaan danahooda shidaalka ee Soomaaliya.
Shirkadda Shell waxa ay
Soomaaliya ka haysataa heshiis dhinaca sahminta shidaalka, waxana la
qorsheynayaa in ay dalka dib ugu soo noqoto marka la gaaro 2015-ka, sida laga
soo xigtay saraakiisha shirkaddaasi oo la hadlay Bloomberg.
Dowladda Britain waxa ay
dooneysaa in ay si weyn u maal-gashato dhinacyada ammaanka iyo dhaqaalaha ee Soomaaliya,
iyadoo ay kor u kaceen danaheeda dhinaca tamarata ee Soomaaliya.
Marka laga tago gobolada
nabdoon, dhulka kale ee dalka Jamhuuriyadda Federaalka ee Soomaaliya waxa uu u
muuqdaa mid aanay suuragal ahayn in xilligan laga sameeyo shidaal-baaris, laakiin
waxa keliya ee la samayn karo ayaa ah heshiisyo la galo iyo dhul la sii qabsado
si hadhow markii nabaddu timaado looga hawlgalo
Danaha Dowladda Britain waxa
xooggoodu u muuqdaan kuwo dhinaca tamarta ah, inkastoo ay jirto in ay yara
xiisaynayaan in ay maal-gashadaan dhinaca ammaanka ee dalka sida ay sheegeen
dadka la socda arrintan , waxaana taa laga garan karaa ku-luglahaanshaheedda la
dagaalanka Al-shabaab.
Khatar amni
Shidaalka ayaa lagu tilmaamaa
wax halaag iyo barwaaqoba labada noqon kara, waxana tusaale loo soo qaadan kara
in dalal badan ay ku barwaaqoobeen halka kuwo kalena aanay ku hodmin. Wadanka
Nigeria oo ka mid ah dalalka ugu horreeya adduunka ee dhinaca dhoofka shidaalka
ayaa waxaa la tilmaamay in lacagaha ka soo xerooda la musuqmaasuqo iyadoo aan
dhulkii laga soo saaray waxba loogu qaban ama lagu celin, waxana taasi dhalisay
dil iyo afduub lagula kaco shaqaalaha shirkadaha shisheeye. Waxaa xusid mudan
sida saboolnimadu weli ugu sii baahsan tahay dalka Nigeria iyadoo dagaalada iyo
xagjirnimada ka jirta waqooyiga dalkaasi ay ka dhalatay horumar la’aanta iyo
gacan-bidixaynta degaankaasi.
Marka laga tago dhibaatada
dhinaca ammaanka ee Al-shabab, waxaa suuragal ah in xitaa haddii la soo saaro
shidaalka Soomaaliya ee aan si hufan loo maarayn ay ka dhalan karto khatar
dhinaca amniga ah , maadaama dadku weli hubaysan yihiin.
Xilligan xaadirka ah, waxaa
jira khatar weyn oo ka imanaysa Al-shabab si dalka looga fuliyo hawlaha
soo-saaritaanka shidaalka. Iyadoo kooxdaasi xilli horeba ku hanjabtay in ay
beegsan doonto hawlaha shidaalka ee Soomaaliya, waxana ay abaabuli karaan
beelaha si ay uga horkeenaan dowladda iyo maamul goboleedyada, iyadoo dadka ku
kicinayso “waxaa la dhacayaa khayraadkiinna”.
Ururka Al-shabab waxa uu ka
hawlgeli karaa inta badan dhulka Soomaaliya oo ay ku jiraan Puntland iyo
Somaliland. Al-shabab waxa ay joogitaan ku leeyihiin Puntland, waxana ay
laayeen saraakiil iyo ciidan ka tirsan maamulkaasi, iyadoo ay taasi muujinayso
in ay ku dhaqaaqi ka karaan hawlgalo dil iyo afduub ah sida wixii ka
dhacay gobolka uu shidaalku
ka soo baxo ee Niger Delta ee waddanka Nigeria.
Ururka Al-shabab oo muddo
joogitaan ku lahaa buuraleyda Galgala ee gobolka Bari waxa uu ku dooday in ay
ka hortegayaan shirkadaha shisheeye ee doonaya in ay dhacaan khayraadka
Soomaaliya. Waxaa muuqata in khatar dhinaca amniga ah oo ku imanaysa xitaa
gobolada nabdoon, sidaa awgeed soo-saaritaanka shidaalka Soomaaliya waxaa weli
ku geedaaman khatar dhinac aamniga ah. Sidoo kale, muranka dhulka ee ay u
dhexeeya maamulada Soomaaliya ayaa waxaa uga sii dari karaa shidaalka iyo
heshiishyada iska horjeeda ee dhinac walba uu iskii u galay.
Heshiisyo is garab socda iyo
mugdi sharciyadeed
Madaxweynihii hore ee
Puntland General Cadde Muuse Xirsi ayaa dareenka dadka Soomaaliyeed u duway
dhinaca shidaalka ee waddanka, kolkii u sheegay in uu heshiisyo shidaal baaris
ah la gelayo shirkado ajaanib ah. Madaxweynaha oo ka dhabeeyey go’aankaasi ayaa
qandaraasyo shidaal baaris ah siiyey shirkadaha Range Resouce iyo Africa Oil.Shirkadahaasi
ayaa hawshoodi si habsami ah u bilaabay, waxana ay sahan ka bilaabeen Dooxada
Dharoor ee gobolka Bari. Heshiishyadaasi ayaa waxaa ka hor yimi Xukuumaddii uu
gar-wadeenka ka ahaa Ra’iisul Wasaarihii hore Cali Maxamed Geeddi, laakiin
maadaama uu dowladdaasi madaxweyne ka ahaa asaasihii Puntland AUN Cabdilahi
Yuusuf Axmed, ayaa lagu dhameeyey in Puntland ay ku sii socoto heshiisyada
noocaasi ah ilaa inta laga hirgelinayo nidaamka Federaalka.
Puntland waxa ay ballaarisay
dhulka laga baarayo shidaalka, iyadoo qandaraasyo shidaal-baarista ee Boloogga
Nugaal siisay shirkadaha ajnebiga ah, waxana go’aankaasi ka hor yimi Somaliland
oo khilaaf dhinaca dhulka ah uu kala dhexeeyo Putland.
Dhinaca kale, Maamulka
Somaliland ayaa heshiish shidaal baarista ah la galay shirkado shisheeye oo ay
ka mid yihiin Jacka Resources ASX, Asante Oil iyo Genel Energy. Waxana ay
arrintani abuurtay xiiso ku aaddan u tartanka shidaalka Soomaaliya.
Dhammaan heshiishyadani waxaa
galay qaybo ka mid ah Jamhuuriyadda Federaalka ee Soomaaliya , mana aanay
saxiixin cid matalaysay Dowladda Dhexe. Marka laga tago Somaliland oo si hal
dhinac ah u sheegatay in ay ka go’aday dalka intiisa kale, Puntland waxa ay
iyadu ku doodeysaa in ay diyaar u tahay in Dowladda Federaalku kaalinteeda
qaadato marka la hirgeliyo nidaamka Federaalka, lana meermariyo xeerarkii kala
hagi lahaa awoodaha Dowladda Federaalka iyo Dowladaha Xubnaha ka ah Dowladda
Federaalka.
Doodda Puntland waa caddahay
oo waxa ay dowladda dhexe ku xujeyneysaa hirgelinta nidaamka Federaalka oo ay
Puntland taariikh ahaan dabada ka riixaysay, laakiin dowladda Federaalka ayey
tahay in ay caddayso mowqifkeeda ku aaddan arrintan, inkastoo mararka qaar ay
ka soo baxeen hadalo ay ku dureyso heshiishyada halka dhinac ah ee ay galeen
maamulada ka tirsan Jamhuuriyadda Soomaaliya.
Maamulka Somaliland waxa uu u
muuqdaa in uu qaadayo jidkii gobolka Kurdistan ee ku yaal waqooyiga Ciraaq,
kaasi oo heshiishyo shidaal-baaris ah la galay shirkado shisheeye, waxana
gobolkaasi uu iskii u dhoofiyaa shidaalka uu soo saaro, iyadoo ay ka hawlgasho
shirkadda Genel Energy oo Somaliland laftigeeda heshiish la gashay, inkastoo
dhowaan ay halkaasi ka daadguraystay shaqaalaheedii. Gobolka Kurdistan waxa uu
khilaaf dhinaca shidaalka ah kala dhexeeyaa dowladda dhexe ee Ciraaq, waxana
mid kan la mid ah la filayaa in uu dhex maro dowladda dhexe ee Soomaaliya iyo
maamulada Soomaalida sida Somaliland.
Arrinta sharciyadda mugdiga
ah leh ee laga yaabo in ay khilaaf abuurto ayaa ah heshiishyada is garab socda
ee ay galeen maamulada Soomaalida. Waxaa intaasi dheer, Maamulada Puntland iyo
Somaliland oo u shaqeeya hab madaxbanaan waxa ay shirkado shisheeye siiyeen
dhul xilligii hore ay dowladdi militariga ee Soomaaliya siisay shirkado kale,
waxana arrintani abuureysaa muran dhinaca sharciyadda ah.
Dhinaca kale, xilliyadii ugu
dameeyey waxaa jiray khilaaf u dhexeeyey Kenya iyo Soomaaliya oo ku aaddan
ku-xadgudubka Kenya ee 4 Boloog oo shidaal oo ku yaalla dhulka bad-weynta
hindiya ee koonfurta Soomaaliya oo Kenya ay siisay shirkado Faransiis iyo
Talyaani ah.
Dowladda Soomaaliya waxa ay
sheegtay in tallaabadaasi ay liddi ku tahaya Sharciga Badaha ee Qaramada
Midoobey ee 1982-dii. Khilaafkan waxa uu ka dhalanayaa fidinta xuduudka badda
ee Kenya, waxana Kenya ay fidisay xuduudka badda ee xagasha ah ee labada dal.
Gabagabadii, iyadoo
Soomaaliya ay ka soo baxayso khilaaf iyo dagaal, waxaa la hubaa in qola kasta
oo shisheee ah ay dooneyso in ay danaheeda dhex-gashato Soomaaliyada berri.
Wadamada derisku waxa ay doonayaan in ay qaabeeyaan Soomaaliyada mustaqbalka si
aanay iyaga dhaqaale ahaan iyo siyaasad ahaanba khatar ugu noqon.
Shirkadaha shisheeye iyo
wadamadoodu, gaar ahaan kuwa reer galbeedku waxa ay doonayaan in ay dhaqaale ka
sameeyaan Soomaaliya, maadaama khayraad badan uu ku jiro Soomaaliya, muhiimna
ay tahay meesha uu ku yaallo dalka Soomaaliya.
Qaybaha kala duwan ee
Somaliya iyo goboladu waxa ay leeyihiin dano kala gaar ah, laakiin waxa muhiim
ah in la ogaado in danta Soomaaliya oo mid ah oo ku dhaqmaysa nidaam
siyaasadeed oo lagu heshiiyey, lana xaqdhawrayo cid kasta oo dalka ka mid ah ay
tahay danta guud ee u adeegaysa maslaxadda qof walba iyo qarankan weyn ee
Soomalaiya. Danta gobolka iyo tan reerku waxa ay u adeegayaan kuwa ka horjeeda
Soomaaliya ee doonaya in ay muddo dheer ay Soomaalidu iyaga marti u sii
ahaadaan.
Dowladda Federaalka ee
Soomaaliya waxaa la gudboon in ay ilaaliso sharciga, midnimada iyo dawladnimada
Soomaaliya, islamarkaasina qaaddo tallaabo kasta oo ay ku difaacayso qaranimada
iyo maslaxadda ummadda Soomaaliyeed iyadoo ka duuleysa sharciyadda caalamiga ah
ee ay haysato.
Cabdirashiid Muuse Siciid
Qoraa, lafa-gure siyaasadeed
iyo saxafi Soomaaliyeed oo madax-bannaan
Waxaa Lagu gaari karaa:
Email: abrashidmuse@gmail.com
Tell: +252616318823
Twitter:@AbdirashidMuse
Mogadishu-Somalia
No comments:
Post a Comment