Dhibbanihii Aydhiska iyo Dhabar-ka-toogashdii Jabhadda Raaskaanbooni

Waa qisoo ama arrin ku saabsan wiil Soomaaliyeed oo uu ku dhacay cudurka dilaaga ah ee HIV/AIDS, oo aan magaciisa u isticmaali doono Maxamed, laakiin magaciisa dhabta ah aanu ahayn Maxamed.

Maxamed waa wiil Soomaaliyeed oo da'diisu tahay 30 jir oo xilliyadii ugu danbeeyey ku noolaa magaalada Kismaayo ee gobolka Jubbada Hoose oo haatanna xarun u ah maamulka Jubaland. sida uu ii sheegay waa aabbe saddex jeer guursaday oo dhalay hal wiil, waxana uu asal ahaana ka soo jeedaa magaalada Boosaaso ee gobolka Bari, laakiin  waxa uu ehel ku leeyahay  Muqdisho iyo Kismaayo, waxana inta badan uu noloshiisa ku soo qaatay Koonfurta Soomaaliya.

Sanooyinkii ugu danbeeyey, Maxamed waxa uu ku sugnaa magaalada Kismaayo oo ay ka taliyaan Maamulka ku-meelgaarka ah ee Jubaland oo asal ahaan ka soo jeeda Jabhaddii Raaskaanbooni ee magaalada ka qabatay Alshabab iyagoo kaashanaya Ciidanka Kenya oo ku jira dalladda AMISOM. Maxamed waxa uu ahaa nin caafimaad qaba oo xoog badan, laakiin xilliyadii ugu danbeeyey waxaa la soo dersay xanuun isagoo lagu arkay astaamo ka mid ah cudurka dilaaga ah ee HIV/AIDS.

Magaalada Kismaayo waxay maraysaa waqti adag oo ay ammaankeeda gacanta ku hayaan Maleeshiyaadka Raaskaanbooni oo aan lahayn dhisibiliin ciidan, kuwaasi oo dadka dil iyo boob u geysta. Muddo sannad ku dhow ka hor, Maxamed waxa uu habeen habeenada ka mid ah ku dhex lugaynayey magaalada Kismaayo, isagoo sitay telefoonka gacanta ee nooca qaaliga ah ee loo yaqaan Smart Phone. Waxa uu dareensanaa in Mobile-ka lagu soo weerari doono si looga dhaco, waxa uu muddo socdo si uu gurigiisa u gaaro, waxaa meel luuqyo ah kaga soo baxay ciidankii Raaskaanbooni oo xiran dareeskii lagu yaqaanay, waxa uu is dareensiiyey in ay jirto fursad uu kaga baxsan karo ama uu ku carari karo, laakiin nasiib darro, waxay ku soo rideen rasaas ka haleeshay caloosha iyo dhabarka.

Ayaandarradu waxay ahayd in uu waayey telefoonkii uu lahaa badbaadso, isla-markaana ay xabado ku dhaceen oo uu dhaawac yahay, laakiin wuu nasiib wanaagsan yahay mar haddiiba aanu dhiman ee uu dhaawac yahay. Maxamed waxaa loo qaaday isbitaal ku yaalla Kismaayo si loogu dabiibo, waxana la go'aamiyey in qalliin lagu sameeyo, laakiin qaliinka laguma samayn karo ilaa dhiig lagu shubo maadaama uu dhiig baxay.

Waxaa xusid mudan, adeegyada caafimaad iyo xirfadlayaasha caafimaadka ee Kismaayo waa kuwo heerkoodu hooseeyo, taasina waxay muujinaysaa in aan la haysan dadkii aqoonta lahaa iyo agabkii wax loogu qaban lahaa dadka degaanadaasi oo u baahan adeeg caafimaad oo sarreeya. Maxamed waxaa lagu shubay dhiig laga soo qaaday qof la xanuunsanayey cudurka dilaaga ah ee HIV/AIDS, iyadoo aan wax baaritaan ah lagu samayn qofka dhiigga laga soo qaaday, isla-markaana qalabka lagu qalayo ay yihihin kuwo nadaafadoodu aad u liidato ama aan laga dilin haddii ay sidaan cudur. Sidaa awgeed, Maxamed wuxuu halkaa ka xanbaaray Viruska HIV/AIDS, waxana dhawr bilood kadib geeriyooday qofkii looga shubay dhiigga, kaddib markii xanuun la soo dersay. Ogow, Aids ma aha cudur wax dila, ee waxa uu baab'iyaa unugyada difaaca jirka, waxana qofku u nuglaaanayaa in haddii uu cudur kale ku dhaco uu si sahlan ugu dhiman karo.

Xilliyadii ugu danbeeyey Maxamed waxaa uu isku arkay xanuun, waxana uu yimi magaalada Muqdisho maaddaama aanay magaalada Kismaayo lahayn adeegyo caafimaad oo wanaagsan. Dhawr habeen ka hor ayaa warbixintiisu isoo gaadhay, waxana aan Maxamed ugu tegay dhul aanan weligay tegin intii aan Muqdisho joogay oo ah degmada Kaaraan. Laba beri oo isbitaal iyo baritaan caafimaad ah, waxaa la xaqiiyey in Maxamed uu qabo cudurka dilaaga ah ee HIV/AIDS oo marxalad hore ah. Markii natiijada la soo qaadayey, Maxamed waxaan u qaadnay guriga uu ku nool yahay, waxana markii aan natiijadiisa la helay  aan isku daynay inaan isaga oo aad u shakisanaa aan lagaga naxsan, waxana la sameeyey niyad-dhis iyo in hooyadiisa oo la nool loo faro in la xaqdhawro oo aan la faquuqin oo niyadda loo dhiso, isla-markaana inta dhaqtarku caddaynayo tallaabooyin la qaadayo aan waxba loo sheegin, maadaama dhaqtarku mar kale na ballamiyey, laakiin nasiib darro isla-markiiba waxaa bilaabmay in warkii uu ku dhex faafo gurigii iyo ehelkiisii.

Haddaba, Maxamed maanta waa dhibbane oo wuu xanuunsan yahay, lamana yaqaan sida noloshiisu sii ahaan doonto xilliyada soo socda ama uu ku danbayn doono. Inaggoo aqoonsan qaddarta iyo in cudurkan uu ahaa wax loo qoray Maxamed, haddana waxaan u baahanahay in aynu oggaano cidda masuul ka ah in uu ku dhaco dabinka cudurkan dilaaga ah. Ma kula tahay inay masuul ka yihiin kooxdii Raaskaanbooni ee markii ugu horraysay dhaawaacay? Mise masuuliyadda waxaa leh dhakhtarkii iyo shaqaaalihii xaruntii caafimaad ee lagu qalay ama lagu dabiibay?

Intaa waaa dheer, cudurka dilaaga ah ee HIV/AIDSwaxa uu ku soo badanayaa dalka Soomaaliya, waxana hawl-wadeen ka tirsan Wasaaradda Caafimaadka Soomaaliya uu ii sheegay in sannadkii hore ee 2014 Isbitaalka Banaadir oo keliya laga diiwaangeliyey 43 kiis oo cudurkaasi ah marka la eego dadkii yimi ee laga baaray, laakiin xogtan ma aha mid rasmi ah ama laga helay il rasmi ah. Waxaan shaki ku jirin in cudurkan khatarta badan oo dhibaato badan ku haya dalalka deriska uu si weyn ugu faafayo dalka Soomaaliya oo aan lahayn adeegyo caafimaad iyo karti uu wax kaga qaban karo halistan oo soo siyaadaysa, ilsa-markaana ay yar tahay wacyiga dadka Soomaaliyeed ee xilligan. Dhalinyaradu waa kuwa ugu nugul inay cudurkan qaadaan, maxaa yeelay waxay ugu fursad badan yihiin sababaha loo qaado.

Aids waa masiibo qaran oo fidaysa, waxana loo baahan yahay in Dawladda Soomaaliya, Maamuladda Dalka iyo dhammaan cidda danaysa ay u hawlgalaan sidii loo xakamayn lahaa. Waxaa loo baahan yahay in dadka la baro cudurka iyo siyaabaha looga hortago iyo weliba in la sameeyo qorshayaal qaran oo xilliga dhow iyo fogba ah. Waxaan anigu ku talinayaa in loo abuuro guddi qaran oo qaabilsan cudurkan (Somalia Aids Commission) ma hubo in uu jro ee haddii aanu jirin waa in la abuuraa oo loo helaa miisaaniyad dhaqaale iyo dad karti leh oo agaasima shaqadiisa.

FG: Qoraalkan ujeedadiisu waxay tahay in dadka lala wadaago khatarta cudurkan oo wacyi la  helo, isla markaana sheekooyinkiisa ay dadku la socdaan si aan loo hilmaamin. Sidoo kale, qormadu ma aha mid siyaasadi ka danbayso ee waa baraarujin iyo soo bandhigid dhibaatada haleeshay wiilkan Soomaaliyeed ee walaalkeen ah ee dhibbane u ah wax laga hortegi karay. 

Cabdirashiid Muuse Siciid

Email: abrashidmuse@gmail.com

Twitter: @Gobanimodoon

Facebook: Abdirashid Muse